Co to jest zachowek?
Zachowek jest to określona ustawowo część wartości udziału spadkowego należna dla określonego spadkobiercy ustawowego.
Komu należy się zachowek?
Zgodnie z art. 991 § 1 kodeksu cywilnego (dalej jako k.c.) zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
Z cytowanego przepisu wynika krąg osób uprawnionych do zachowku. Te osoby to:
- zstępni, czyli dzieci spadkodawcy, wnuki spadkodawcy, prawnuki itd. (czyli krewni w linii prostej),
- małżonek spadkodawcy,
- rodzice spadkodawcy.
Wymienionym osobom należy połowa wartości udziału spadkowego, jaki przypadłby im przy dziedziczeniu ustawowym, jeżeli byłyby powołane do spadku z mocy ustawy. Jeżeli osoby te są trwale niezdolne do pracy albo zstępny jest małoletni, to należy się tytułem zachowku 2/3 wartości udziału spadkowego, jaki przypadłby tym osobom przy dziedziczeniu ustawowym.
Na czym polega instytucja zachowku i kogo pozwać?
Wyżej wskazanym osobom przysługuje roszczenie o zapłatę zachowku, które zasadniczo kieruje się przeciwko spadkobiercy testamentowemu, a więc przeciwko temu, który otrzymał spadek w testamencie.
Roszczenie o zachowek może być też skierowane:
- przeciwko osobie, która otrzymała zapis windykacyjny (art. 9991 k.c.),
- przeciwko osobie, która otrzymała darowizny od spadkodawcy doliczone do spadku (art. 1000 § 1 k.c.).
Według ostatnich zmian w k.c. dokonanych ustawą o Fundacji Rodzinnej z dnia 26 stycznia 2023 r. (Dz. U. z 2023 r., poz. 326) podmiotem legitymowanym biernie w procesie o zachowek może być również:
- fundacja rodzinna, której fundusz założycielski doliczono do spadku (art. 1000 § 4 k.c.),
- osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej doliczone do spadku.
Należy podkreślić, że w każdej sprawie o zachowek należy dokładnie przeanalizować czy dana osoba jest uprawniona do zachowku oraz przeciwko komu powinna wystąpić z roszczeniem o zachowek.
Termin przedawnienia roszczenia o zachowek
Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu (art. 1007 § 1 k.c.).
Jeżeli chodzi o roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny, roszczenie przeciwko fundacji rodzinnej obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego funduszu założycielskiego oraz roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanego mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, to wymienione roszczenia przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku (art. 1007 § 2 k.c., 1007 § 3 k.c. i 1007 § 4 k.c.).
Pozbawienie prawa do zachowku i co z tym można zrobić
Prawo do zachowku jest nie jest prawem bezwzględnym, ponieważ obowiązujący k.c. pozwala pozbawić uprawnionego prawa do zachowku w ściśle określonych sytuacjach.
Zgodnie z art. 1008 k.c., Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Jeżeli doszło do wydziedziczenia przy zachowaniu przesłanek określonych w art. 1008 k.c., to powództwo o zapłatę zachowku podlegać będzie oddaleniu. Niemniej jednak w orzecznictwie sądowym dopuszcza się wystąpienie przez spadkobiercę wydziedziczonego w testamencie z powództwem o ustalenie, że wydziedziczenie jest bezpodstawne.
Zachowek – pomoc prawna
Zapraszam do kontaktu z Kancelarią Adwokacką w temacie reprezentacji w sprawie o zachowek i innych sprawach spadkowych.